Poollicht en Twentse balkenbrei.
Arnold Tukkers 2003
“Zuid, hij moet naar zuid”, is een kreet die je de laatste jaren regelmatig bij mij thuis hoort. En probeer dan je vrouw maar eens uit te leggen waar dat “zuid” voor staat. Bz waarde, IMF waarde?! Tja. het zal allemaal wel. “Maar lieve schat er is weer kans op poollicht vannacht”, waarop ze zeker denkt “alweer, voor de zoveelste keer, en zeker weer niets te zien”.
Het leven van een poollicht waarnemer is zwaar, erg zwaar. Nachtenlang wakker blijven en turen naar metertjes, grafiekjes en chatten met andere poollicht waarnemers laten de wallen onder mijn ogen groeien. Maar meestal blijft het poollicht uit. De naam zegt genoeg.
Maar de doorzetter wint altijd (Per Aspera ad Astra!). Ik dus ook. We schrijven woensdag 29 oktober 2003. Weer is er een enorme wolk elektrisch geladen deeltjes van de Zon onderweg. Deeltjes uitgestoten door een enorme zonnevlek midden op de Zon. En als dat spul bij de Aarde aan zou komen zou er kans zijn op poollicht. Daar gaan we weer. Afgesproken om rond 18.30 uur in de sterrenwacht te zijn (Cosmos Lattrop). Weerkaarten bekeken, conclusie richting Noord Duitsland. In het poollichtmobiel van Arjan Ploegmakers samen met Sietse Dijkstra en ik via de A31 richting ergens ten zuid-oosten van Emden een prima stek gevonden en inderdaad was er ook poollicht te zien. Een grijs/groene band strak helder af aan de noordelijke horizon. En af en toe waren er fraaie streamers (banen met poollicht die zich vanuit het noorden omhoog werken) zichtbaar. Dit was al fraai, maar we wisten toen nog niet dat een dag later het dak er helemaal afging.
Donderdag 30 oktober, weer een mega uitbarsting op de Zon, en de kans op poollicht deze avond/nacht was erg groot. Wat groot!! Ik kan die avond niet kijken, zit in de studio van Twente FM (omroep voor noord-oost Twente) mijn programma Adje’s Stamkroeg te presenteren. En niet voor een uurtje of zo, maar van 20.00 tot middernacht! Help, wat nu,? Dit zou wel eens een erg chaotisch programma kunnen gaan worden. En inderdaad, plaatje, praatje, interview, naar buiten….geen poollicht. Dat herhaalt zich tot een uur of 10. Dan ineens een vreemde rode gloed door de bewolking, het zal toch niet. Telefoon, smsjes en ja hoor ER IS POOLLICHT TE ZIEN! Maar niet echt bij mij, het is tamelijk bewolkt. Tonny Eissink van de sterrenwacht aan de telefoon en die verteld me dat er een echt spektakel gaande is. Heb ik weer, is er een keer echt mooi poollicht te zien, zit ik op een bewolkte plek. Plaatje, praatje, interview, naar buiten….helder. Uh, wat? Helder, geen wolkje meer te zien, en dat binnen 15 minuten. Ik zie nog net het staartje van de mega uitbarsting. Dan keert de rust terug, op een witte gloed in het noorden na en af en toe een voorzichtige streamer.
Om middernacht als een gek naar huis toe, pc aan en weer kijken naar de metertjes. Ik krijg het idee dat het zeker nog niet voorbij is. Langzaam verschijnen er weer voorzichtige streamers. Brian uit bed gehaald. Mijn zoontje van 9 is al een echte amateur astronoom en zag vorig jaar o.a. de uitbarsting van de Leoniden. Belofte maakt schuld. “Er is poollicht te zien jongen, kom er nu maar uit”. 5 minuten later stond hij samen met mij in de tuin en zag voor het eerst het poollicht. Veel was het nog niet, maar het smaakte naar meer. Over smaken gesproken, we kregen trek in iets lekkers. Voorstel van Brian was de echte Twense balkenbrei. Dit Twentse goedje lijkt wat op bakleverworst, maar is eigenlijk nog net een tikkeltje smeriger, maar erg lekker. Boterham eronder en smikkelen maar. Bakken dus, en af en toe naar buiten. “Pa de meter gaat weer naar zuid” vertelde het kereltje me tegen een uur of één. Dus maar weer naar buiten, de balkenbrei op een laag pitje en kijken maar. Dit leek er toch al meer op. Langzaam begint er zich een enorme rode gloed te ontwikkelen in het noord-westen en noord-oosten. Mijn vrouw Elise uit bed getrommeld, in badjas kwam ze naar buiten toe, en niet voor niets. Het poollicht begon zich nu aan alle kanten te ontwikkelen.
Enorme streamers kwamen als grote vingers omhoog in de fraaiste kleuren. Rond kwart over één begon het poollicht aan een fantastische dans dat een uur lang aan zou houden. Overal zagen we rode en groene gordijnen van het poollicht en we vergaten bijna de balkenbrei. Brian is een goede gastheer, dus even later sta ik met een bord met twee boterhammen met daarop de balkenbrei te genieten van dit hemelse spektakel.
Tegen kwart voor twee gaat het hele zaakje in de vijfde versnelling en richting the grand finale. Drie enorme streamers beginnen aan een dans richting zenit en vormen daar drie perfecte halfronde vormen, die als enorme vingers afsteken tegen de sterrenhemel. Ooit las ik een indrukwekkend boek dat over de streamers sprak als “the hand of God”. Een uitspraak van Brian raakt me net zo diep “het is net of er iemand aan het tekenen is”.
Vanuit het noord-westen kruipt een enorme streamer omhoog naar het zuiden even later gevolgd door net zo’n exemplaar uit het noord-oosten. Richting zenit gaat het hele zaakje (ik denk nog bij me zelf dat dit ver genoeg is, we zitten tenslotte in Nederland). Maar deze streamers houden zich niet aan deze gedachte, doorknallen dus. Richting Tweelingen en Orion, die staan in het zuiden! Onder deze sterrenbeelden door richting horizon. Streamers van horizon tot horizon. Zit ik in Lapland of zo? De streamer uit het noord-oosten raakt even later die uit het noord-westen en beiden smelten ze samen (kosmische liefde?). Daaruit ontstaat het mooiste moment van de nacht. Een enorme groene wolk poollicht besluit om in Orion zijn uiterste best te doen en even later ontstaat er een vorm die we inmiddels “de vis” hebben genoemd. Op dat moment is alleen in Orion poollicht te zien, de rest is aan het uitdoven. Stel je eens voor, alleen poollicht in het zuiden. Wie had dat gedacht. Even later is het hele spektakel over. Ik was getuige van één van de mooiste dingen die ik ooit gezien heb. Elise en Brian zijn het helemaal met me eens, ook voor hen was dit onvergetelijk. Nadat Brian en Elise weer naar bed waren gegaan bleef ik nog even op om naar de metertjes te kijken. Ze bleven staan en kwamen niet meer in beweging, het was echt voorbij.
Inmiddels heb ik honderden foto’s gezien, de één nog mooier dan de andere. Maar er zat één foto bij die me diep raakte, en dat was een foto van “onze vis in Orion”. Deze foto is gemaakt door Ronald Gorter en kwam de dag erna via e-mail naar me toe. Heb je ook dit poollicht gemist, dan kan ik je aanraden om de volgende keer standby te staan.
En geloof me nu maar, het is het wachten meer dan waard.
De Vis in Orion. Deze foto is gemaakt door Ronald Gorter.
